Trong bối cảnh làn sóng đầu tư vào Việt Nam gia tăng, câu chuyện hàng ngoại núp bóng hàng Việt Nam để hưởng ưu đãi thuế quan khi xuất sang các nước có FTA với Việt Nam được cảnh báo là tiếp tục gia tăng.
Câu chuyện càng nóng hơn khi Hiệp định EVFTA đang được Quốc hội xem xét phê chuẩn (dự kiến có thể có hiệu lực sớm nhất vào tháng 7/2020).
EU, Mỹ cùng nhập cuộc điều tra
Bộ Công Thương cho biết, đến nay EU đã điều tra 14 vụ việc phòng vệ thương mại (PVTM), bao gồm 6 vụ việc điều tra chống lẩn tránh thuế PVTM liên quan đến hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, đứng thứ 5 trong số các nước điều tra và chiếm khoảng 8% tổng số vụ việc PVTM với hàng hóa của Việt Nam. Các sản phẩm bị điều tra bao gồm giày mũ da, ống thép, ốc vít, xe đạp, sợi, thép, xe tay nâng, bật lửa ga, vòng khuyên kim loại, đèn huỳnh quang, ô xít kẽm, bột ngọt.
Tháng 3 vừa qua, Liên minh Thương mại công bằng gỗ dán cứng của Mỹ đã gửi yêu cầu đề nghị Bộ Thương mại Mỹ điều tra áp dụng chống lẩn tránh thuế chống bán phá giá (CBPG), chống trợ cấp đối với sản phẩm gỗ dán cứng xuất xứ từ Việt Nam. Những cứ liệu mà cơ quan của Mỹ dựa vào đó để đưa ra quyết định điều tra là:
Năm 2018, nhập khẩu gỗ dán cứng từ Trung Quốc vào Mỹ đạt 800 triệu USD. Năm 2019, kim ngạch nhập khẩu mặt hàng này từ Trung Quốc vào Mỹ đã giảm mạnh còn 300 triệu USD vì bị áp thuế CBPG, thuế chống trợ cấp. Trong khi đó, kim ngạch nhập khẩu gỗ dán cứng từ Việt Nam vào Mỹ năm 2019 đạt 309 triệu USD, tăng rất mạnh so với 187 triệu USD năm 2018 và 63 triệu USD của năm 2017.
Phía Mỹ cho rằng, sau khi áp thuế CBPG với mức 183,36%, chống trợ cấp với mức thuế 22,98 -194,9% lên các sản phẩm gỗ dán cứng có nguồn gốc xuất xứ từ Trung Quốc, các công ty của Trung Quốc đã chuyển các sản phẩm này sang Việt Nam để thực hiện việc lắp ráp và tiếp tục xuất khẩu sang Mỹ nhằm tránh các mức thuế rất cao nói trên.
Ngày 13/5/2020, Bộ Thương mại Mỹ đã chính thức khởi xướng điều tra áp dụng biện pháp chống lẩn tránh thuế với sản phẩm thép tấm không gỉ nhập khẩu từ Việt Nam.
Vụ điều tra này dựa trên các thông tin rằng mặt hàng thép tấm không gỉ từ Việt Nam có dấu hiệu lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại mà Mỹ đang áp dụng với hàng hóa tương tự của Trung Quốc từ năm 2016. Mức thuế chống lẩn tránh thuế mà Mỹ đang áp cùng mặt hàng này của Trung Quốc là 139% – 267%.
Có 2 căn cứ để Bộ Thương mại Mỹ khởi xướng điều tra kỳ này. Thứ nhất, các nhà sản xuất xuất khẩu của Việt Nam đã nhập khẩu nguyên liệu thép cán phẳng không gỉ từ Trung Quốc sau đó gia công hoàn thiện tại Việt Nam và xuất khẩu sang Mỹ. Thứ hai, lượng xuất khẩu sản phẩm thép tấm không gỉ từ Việt Nam có sự gia tăng đáng kể trong giai đoạn trước và sau khi Mỹ áp thuế với Trung Quốc.
Làm sao bảo vệ doanh nghiệp chân chính
Các chuyên gia cho rằng nếu vào cuộc quyết liệt, các cơ quan chức năng như thuế, hải quan… sẽ dễ dàng phát hiện ra các trường hợp doanh nghiệp tiếp tay cho hành vi gian lận xuất xứ, từ đó xử phạt mạnh tay để răn đe những doanh nghiệp khác. Về phía doanh nghiệp, không nên tham gia, tiếp tay cho các hành vi gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp.
Thực tiễn cho thấy, nếu phát hiện các hành vi này, nước nhập khẩu sẽ áp dụng chế tài trừng phạt rất nặng, trong nhiều trường hợp doanh nghiệp sẽ mất toàn bộ thị trường xuất khẩu liên quan. Ông Vũ Hải Bằng -Chủ tịch HĐQT CTCP Woodsland, trả lời trên báo chí rằng:
Việc Mỹ điều tra CBPG với mặt hàng gỗ dán Việt Nam đang tác động rất lớn tới hoạt động xuất khẩu của doanh nghiệp, nhiều khách hàng đã dừng nhập mặt hàng gỗ dán của Woodsland kể từ tháng 3/2020 đến nay”.
Bộ Công Thương nhìn nhận, thời gian tới cần có cơ chế phối hợp hiệu quả hơn giữa các cơ quan liên quan trong quá trình điều tra như: Phát triển, kết nối hệ thống dữ liệu cập nhật về tình hình xuất nhập khẩu giữa Bộ Công Thương và Tổng cục Hải quan (Bộ Tài chính); Theo dõi sát diễn biến về giá, lượng nhập khẩu của một số mặt hàng trọng điểm.
Trên cơ sở theo dõi, cập nhật số liệu xuất khẩu của Việt Nam, các vụ việc PVTM mà EU đang tiến hành điều tra với các nước, Bộ Công Thương sẽ tiến hành nghiên cứu dự báo các nguy cơ về tranh chấp thương mại, các hoạt động gian lận thương mại, gian lận xuất xứ đối với một số sản phẩm có nguy cơ bị điều tra (ví dụ có kim ngạch xuất khẩu lớn, đã từng bị EU điều tra PVTM tại các thị trường lân cận…).
Bộ Công Thương đã ban hành Đề án Tăng cường quản lý Nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp PVTM và gian lận xuất xứ. Tuy nhiên, để xử lý hiệu quả vấn đề này, theo Bộ Công Thương, bên cạnh nỗ lực của Chính phủ, doanh nghiệp cũng đóng vai trò quan trọng, mang tính quyết định để hạn chế nguy cơ bị khởi kiện lẩn tránh thuế, gian lận xuất xứ.
Phạm Phù Cát -Theo TCV
